Русины
Реґіоны із значнов популаціёв
| |||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||
Языкы
| |||||||||||||||||||||
Реліґія
| |||||||||||||||||||||
Повязаны етнічны ґрупы
| |||||||||||||||||||||
Руси́ны (укр. русини, словен. Rusíni, пол. Rusini, серб. Русини, Rusini, анґл. Rusyns) — выходославяньска етнічна ґрупа, котра компактно жыє основнім на западї Україны (Закарпатьска область), выход Словакії (тзв. Пряшівска Русь), в юговыходї Польскы (Лемковина), на северовыходї Мадярьска, на северозападї Румунії (Мармарош), а тыж в сербскій Войводины і хорватьскій Славонії. Веце часть русиньской діаспоры жыють в США і Канадї.
Населїня, підґрупы і множество
Русины населяют Закарпатьску область Україны, выходне Словеньско (северовыход Пряшівского края) і часть польскых Бескид; дакотра часть з них жыє в країнах, де ся переселили в часї послїднїх стороч — Мадярьску, Сербії (в Войводинї, де є їх язык признаный як єден з офіціалных языків края), Румунії, Молдавії, Хорватiї, США, Канадї, Австралії, Росії. Помімо самоназываня «Русины» і «Руснакы», тыж ся называють другыма народами як Угрорусины, Угрорусы, Карпаторосы, Рутены
Русины даякый час назад были включены в список націй UNPO. Теперь Русинів в списку націй UNPO нїт.
По україньскім списованю населїня в 2001 року, в Закарпатской области было зареґістровано 10 090 Русинів. Списованя людей в року 2002 в Польску — 5 863 Лемків (підґрупа Русинів), списованя людей року 2002 в Войводинї — 15 626 Русинів, в Мадярьску 2001 — 2 079 людей.
Русины — четвертый выходославяньскый народ, знамый під менами: Руснакы, Угрорусины, Угрорусы, Карпатороссы, Рутены, Русины. На початку становлїня штатности выходных славян — Кієвской Русї, земли Русинів населяли Славяне (анткого походжіня): Білы Хорваты, а Чорны Хорваты населяли Чехы і южне Польско. Жылі ту і Стары Булгары. Земля Русинів з тых часів ся зове Підкарпатьска Русь. В составі Чехословакії єй называли Підкарпатьска Русь, а в составі Угорьско ся называла Руська Крайна. Австроугорьскы уряды хосновали златинізованый етнонім: «Рутены» деріват од «Русины». В часї XI-XIII віків угорьскы феодалы поступно заберали земли Русинів за «засечной лініов» — граніцёв края, поступно єй посували по Підкарпатю ку підножю гор. Правне включіня Підкарпатьской Руси до Угорьского кралёвства ся дїало в XIII-XIV віках. Грамоты зафіксовали обшырну катеґорію выходославяньскых назв поселїня, говорячіх о прожываню там в проїднаванім часї выходных Славян. А Кієвска Русь, ослаблена сепаратізмом містных урядів — князькыма конфліктами, впала під ударами татаро — монґольского. В резултатї тых подїй Підкарпатьска Русь до початку XX віка належала Угорьскому кралёвству.
Православна Церьков Підкарпатьской Руси змушено вступила в унію з Рімом, уніатьску ґрекокатолицьку церьков 24 апріля 1646 року Ужгородской унії. З того моменту приналежность к уніатству стало ся етнічным сіґналом приналежности к славянскому етносу Русин. Як і скоре Русины упали асімілації. В резултатї асімілації Русинів і страты языка, уніаты ся появили серед Румунів, Мадярів і Словаків. Етнічна теріторія Русинів ся поступно зменшовала і в серединї XIX стороча она невелё перевышовала 50 тісяч кв.км.
В року 1910 в многонародностнім Угорьскім кралёвстві русиньскоязычного населїня убыло до 2,6% в резултатї асімілації Русинів, а чісло уніатів ся знижыло з 5,4% незначно до 5,2%. Потомкы Русинів што стратили язык ся старали сохранити приналежность ку уніатству. В року 1910 множество Русинів было таке: уніатів 472 тісяч, католиків 3 тісяч, а православных ся сохранило лем 7 тісяч. Приятя уніатства евідентно загамовало Русинів од веце швыдкого темпа асімілації. Множество уніатів у другых етніках реґіону в резултатї асімілації Русинів была в року 1910 така: мадярьскоязычны уніаты 247 тісяч, румуноязычны уніаты 121 тісяч, і словакоязычны 102 тісяч. Во взаємноодношінях Русинів зо Словаками скоре ішов процес не асімілації, але процес консолідації славян Угорьска, языкы котрых дуже подобны. Взникло переходне субетнікум словако-рутены по вірї ґрекокатолици, а по языку переходный діалект словацького языка. Множество словако—рутенів в року 1830 была 12 тісяч, і к 1910 достигла уж 110 тісяч людей. В резултатї асімілаторской політікы австроухорьскых урядів в Підкарпатьскій Руси ішов інтензівный процес знижіня чісла русиньскоязычных сел, аналоґічный процесам в Ґерманії, знижіня чісла славяноязычных сел у лужічанів в Полабскій Сербії і поморянів-кашубів в Поморянії. В року 1810 в Підкарпатю было русиньскоязычных сел 776, в 1830 756 сел, і в 1880 їх остало лем 517. Несмотря на асімілацію Русинів і їх еміґрацію за океан асіміляцію Русинів, їх множество ся звекшовало. В року 1810 Русинів-уніатів было 430 тісяч, в 1910 Русинів было 482 тісяч, в 1930 достигла 570 тіс., а в 1979 978 тіс. людей. На теріторії Словеньска ся множество Русинів зменшало, в року 1810 їх было 153 тіс., в 1900 — 83 тіс., а в 1980 їх остало 47 тісяч. В Румунії теперь русиньскоязычного населїня остало 32 тісяч людей і суть концентрованы в основнім на ріцї Русковой. В Мадярьску русиньскый язык вышов з хоснованя. В Румунії іщі жыють Українцї в Буковинї и Липоване — руськы в делтї Дуная і містї Тульча.
На Словеньску
На выходї превладають Русины, на западї суть лем дакотры з русиньскых сел. Крайнов западнов точков є Остурня у Старой Любовнї.
Списованя людей на Словеньску в року 2001 зазначіло 24 201 Русинів. Найвекша концентрація русинського і україньского (у выбраных народностей почас списованя людей) населїня ся находить в окресах Міджілабірцї і Свідник. Русиньске населїня Словеньска є концентроване передовшыткым в селах в горьскых масівах Спішска Маґура, Левочскы Верхы, Черґов, Низкы Бескиды, Сланьскы Верхы, Выгорлат, Буковскы Верхы.
- Списованя людей на Словеньску в року 2001, русиньске і україньске населїня в процентах
Окрес | % |
---|---|
Окрес Міджілабірцї | 45,4 |
Окрес Свідник | 13,0 |
Окрес Снина | 11,6 |
Окрес Стропков | 6,1 |
Окрес Гуменне | 5,0 |
Окрес Бардеёв | 4,2 |
Окрес Стара Любовня | 4,5 |
Окрес Пряшів | 1,4 |
У карпатьскых Русинах екзістують силны процесы асімілації. Веце точный образ даколишнёго заселїня краю Русинами може дати процентове населїня православных і ґрекокатоликів:
- Списованя людей в року 2001 на Словеньску, православне і ґрекокатолицьке населїня в процентах
% | |
---|---|
Окрес Міджілабірцї | 84,5 |
Окрес Свідник | 56,3 |
Окрес Стропков | 48,3 |
Окрес Собранцї | 43,9 |
Окрес Снина | 43,2 |
Окрес Стара Любовня | 33,0 |
Окрес Михалївцї | 25,6 |
Окрес Бардеёв | 24,5 |
Окрес Воронов над Топлёв | 24,4 |
Окрес Требішов | 24,2 |
Окрес Гуменне | 21,2 |
Окрес Сабінов | 11,3 |
Окрес Ґелніца | 10,6 |
Окрес Пряшів | 8,8 |
Література
- Magocsi, Paul Robert. Encyclopedia of Rusyn History and Culture, Toronto, University of Toronto Press, 2002, ISBN 0-8020-3566-3. О книге:[1] Содержание, популярные отрывки:
- Henri Baerlein, In Czechoslovakia’s hinterland, Hutchinson, 1938, ASIN B00085K1BA
- Bidwell Ch.E. The Language of Carpatho-Ruthenian Publications in America. Pittsburg, 1971.
- Christian Ganzer, Die Karpato-Ukraine 1938/39 — Spielball im internationalen Interessenkonflikt am Vorabend des Zweiten Weltkrieges, Hamburg, 2001 (Die Ostreihe — Neue Folge. Heft 12).
- Albert S. Kotowski, «'Ukrainisches Piemont'? Die Karpartenukraine am Vorabend des Zweiten Weltkrieges.» In: Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 49 (2001), Heft 1. S. 67-95.
- Kamil Krofta, Carpathian Ruthenia and the Czechoslovak Republic, 1934, ASIN B0007JY0OG
- Frantisek Nemec & Vladimir Moudry, The Soviet Seizure of Subcarpathian Ruthenia, Hyperion Press, Toronto, 1955
- Reprint edition: November 1, 1980, ISBN 0-8305-0085-5
- Stefan A. Fent, Greetings from the Old Country to all of the American Russian people ! (Pozdravlenije iz staroho Kraja vsemu Amerikanskomu Karpatorusskomu Narodu!), 1935, ASIN B0008C9LY6
- Vincent Shandor, Carpatho-Ukraine in the Twentieth Century. A Political and Legal History, Cambridge, Mass., Harvard U.P. for the Ukrainian Research Institute, Harvard University, 1997, ISBN 0-916458-86-5
- Peter Stercho, Carpatho-Ukraine in International Affairs 1938—1939, Notre Dame, 1959
- Rusinko, Elaine (2003). Straddling Borders: Literature and Identity in Subcarpathian Rus',
- Michael Winch, Republic for a day: An eye-witness account of the Carpatho-Ukraine incident, University Microfilms, 1973, ASIN B0006W7NUW
- Павел-Роберт Магочи. Народ нізвідки. Ілюстрована історія карпаторусинів, Ужгород, 2006
- Павел-Роберт Магочи. Історія України, Киев, 2007. (на англ: Paul Robert Magocsi.A History of Ukraine,University of Toronto Press (Jan 1997), ISBN 978-0-8020-7820-9)
- Магочий, П. Р.: Русины на Словенську. Пряшов, Русинська оброда, 1993.
- Paul Robert Magocsi.The Shaping of a National Identity: «Subcarpathian Rus», 1848—1948 (Harvard Ukrainian Research Institute Sources and Documents), University of Washington Press; Rev Exp edition (Oct 2002), ISBN 978-0-295-98146-8
- Paul Robert Magocsi.The Rusyns of Slovakia: An Historical Survey (East European Monographs), Columbia University Press (23 Mar 1994), ISBN 978-0-88033-278-1
- Paul Robert Magocsi.Our People: Carpatho-Rusyns And Their Descendants in North America,Bolchazy Carducci Pub; 4th Rev edition (30 Jul 2005), ISBN 978-0-86516-611-0
- Magocsi, Paul Robert.An historiographical guide to Subcarpathian Rus,Harvard Ukrainian Research Institute, 1978, ASIN: B0000E9UBX
- Paul R. Magosci, The Ruthenian decision to unite with Czechoslovakia, Harvard Ukrainian Research Institute, 1975, ASIN B0006WVY9I
- Paul R. Magocsi, The Shaping of a National Identity. Subcarpathian Rus`, 1848—1948, Cambridge, Massachusetts, London, 1978, ISBN 0-674-80579-8
- Magosci Paul Robert. A new Slavic language is born: The Rusyn literary language of Slovakia. — New York, 1996. — VII, 79 p., VII, 68 p.
- Сб.: Русины: вопросы истории и културы. Пряшов, Русинська оброда, 1994.
- Суляк С. Осколки Святой Руси. Очерки этнической истории руснаков Молдавии[dead link], научный ред-р д-р ист наук Шорников П. М.,Кишинев, изд. дом «Татьяна», 2004, 240 с ISBN 9975-948-24-3
- Лабош Ф. История Русинох Бачкей, Сриму и Славониї, 1745—1918. — Вуковар, 1979.
- Панько, Ю.: К вопросу о русинстве в Словакии и о возрождении русинскоголитературного языка. In: Wspólczesne tendencje jezyków słowiańskich. Prace naikowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1456 T. 1. Katowice, 1994, s. 61-66.
- Мовчан С. П., Качараба С. П. Еміграція галицьких селян в Боснію i Герцеговіну наприкінці XIX — на початку ХХ ст. // Пробл. слов‘янознавства = Пробл. славяноведения. — Львів, 1990. — Вип. 12. — С. 66-73.
См. тыж
Референції
- ↑ Permanently resident population by nationality and by regions and districts - Population and Housing Census 2011, Statistical Office of the Slovakia
- ↑ Konačni rezultati Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. | O POPISU STANOVNIŠTVA. https://popis2022.stat.gov.rs/sr-latn/5-vestisaopstenja/news-events/20230428-konacnirezpopisa/. [перевірено 2023-06-23].
- ↑ Про кількість та склад населення Закарпатської області
за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року. The higher figure is an estimate based on the proportions of local-born ethnic "Ukrainians" living in relevant West-Ukrainian oblasts; the Dolinyan, Boyko and Hutsul areas are included. See Карта говорiв украïнськоï мови, 10.10.2008; Энциклопедический словарь: В 86 томах с иллюстрациями и дополнительными материалами. Edited by Андреевский, И.Е. − Арсеньев, К.К. − Петрушевский, Ф.Ф. − Шевяков, В.Т., s.v. Русины. Online version. Вологда, Russia: Вологодская областная универсальная научная библиотека, 2001 (1890−1907), 10.10.2008; Ethnologue: Languages of the World. Edited by Gordon, Raymond G., Jr., s.v. Rusyn. Fifteenth edition. Online version. Dallas, Texas, U.S.A.: SIL International, 2008 (2005), 10.10.2008; Eurominority: Peoples in search of freedom. Edited by Bodlore-Penlaez, Mikael, s.v. Ruthenians. Quimper, France: Organization for the European Minorities, 1999–2008, 10.10.2008. How this estimate has been prepared in detail, is represented in the Table 1 of this article. - ↑ Permanently resident population by nationality and by regions and districts - Population and Housing Census 2001, Statistical Office of the Croatia
- ↑ Национальный состав населения Российской Федерации согласно переписи населения 2021 года. https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/Tom5_tab1_VPN-2020.xlsx. [перевірено 2023-01-06].
- ↑ Итоги Всероссийской переписи населения 2010. http://www.gks.ru/free_doc/new_site/perepis2010/perepis_itogi1612.htm. [перевірено 2012-01-29].