Зобразити жрїдло сторінкы Пряшів

{{НП|статус=місто|русинське iмя=Пряшів|оригинальное название={{lang-sk|Prešov}}|ерб=Coat of Arms of Prešov.svg|застава=Presov-presov-flag.svg|население=82 286 (31.12.2023)|дата основания=1247|первое упоминание=[[1345]]|сайт=http://www.presov.sk/|площадь=71,18|плотность=1191,21}}

'''Пря́шів''' ({{lang-sk|Prešov}} {{IPA2|ˈpreʂɔw}} {{audio|Presov.ogg|высловность}}, {{lang-de|Eperies, Preschau}}, {{lang-hu|Eperjes}}, {{lang-uk|Пряшів}}, {{lang-la|Fragopolis, Eperiessinum}}) — [[місто]] на выходї [[Словеньско|Словеньска]], адміністратівный центер [[окрес Пряшів|Пряшівского окресу]] і [[Пряшівскый край|Пряшівского краю]]. На конець року 2023 має 82 286 обывателїв, і є третім найлюднїшым [[Міста Словеньска|містом в Словеньску]].

== Походжіня назвы ==
Леґенда повідать, же кедь ся в 12. сторочу мадярьскый краль [[Бело II. Слїпый]] стримовав у тім краю, стратив ся своёй дружынї. Глядавші стежкы ку допроводу собі спрагу і голод одганяв ягодами, якы у тых кончінах росли у великім множестві. Як ёго вечур нашли рытїре з дружыны, краль вырїшыв назвати недалеке село подля ягід. З історічного погляду тота леґенда не мать достовірну основу. Назва ''Пряшів'' ся обявує од 16. стороча.

== Ґеоґрафія ==
Пряшів суть во выходній части [[Словеньско|Словеньска]], на березї рікы [[Торіса]] і має розлогу 71,18 км<sup>2</sup>. Місто лежыть в Пряшівскій котлинї, котра окружена Славковскыма горами на западї і Шарішскым хребтом на выходї. Высота міста має 250 метрів над уровнём моря, што надає ёму характерный горбистый терен. Найвысшым містом в околіцях є горб Калварія, котрый суть знамым містом паломництва.

Пряшів має мірный клімат з теплыма лїтами і холодныма зимами. Середнї літнї температуры сягають коло 19-20 °C, а зимнї около -2 °C. Місто ся находить в котлї з природнов охранов од сильных вітрїв, але часто з доджыма, переважно в лїтнї місяцї.<ref>[https://www.presov.sk/ Prešov]</ref>

== Історія ==
[[Файл:Presov10Slovakia43.JPG|left|thumb|Історічны містьскы домы]]
Початкы населїня той теріторії ідуть аж до [[Камяна доба|добы камяной]], о чім свідчать вызначны археолоґічны обявы, найджены в долинї потока Делня. Далшы стопы екзістенції населїня теріторії днешнёго Пряшова походять з [[Бронзова доба|добы бронзовой]], коли гев были обявены бронзовы предметы, кераміка а і желїзный ножык і ігліцї. Найджіня золотых і стріберных мінц належыть ку дуже цїнным доказам о екзістенції господарьскых стыків той теріторії з [[Римска империя|Римсков рішов]]. Історічно доложене є і населїня теріторії Пряшова [[Славяне|Славянами]] з перелому 8. і 9. стороча. 

На початку 12. стороча была тота теріторія зачленена до [[Мадярске кральовство|мадярьского штату]]. Перше писемне спомянутя Пряшова ся находить в листинї краля [[Бело IV.|Бела IV.]] з року 1247. У тім самім сторочу року 1299 удїлив краль [[Андрій III.]] Пряшову містьскы права, котры розшырив краль [[Людовит I.]] в року 1374, і тым ся місто Пряшів стало [[слободне кралёвске місто|слободным кралёвскым містом]].
 
В 14. і 15. сторочу місто зажыло міморядный господарьскый росквіт, основали ся ту [[цех]]ы (скоряницькый, ковальскый і под.) і в тім часї ту жыло веце 2000 людей обсягуючіх ся переважно ремеслом. В роцї 1455 дістало місто од краля [[Ладїслав Погробок|Ладїслава Погробка]] свій першый містьскый ерб. Дякуючі господарьскій просперітї міста 15. стороча значіло і розвой ставебного руху, котре ся одзеркалїло і на гоносній архітектурї міщаньскых домів.

Вывой міста в 16. і 17. сторочу овпливнили поступно [[Реформация|реформація]] і антігабсбурьскы повстаня. Місто постигли і жывелны погромы, мор, пожары і пропад міста ся проглубовав. До історії ся записав і рік 1687 знамый як [[пряшівскы яткы]], коли были на пляцї круто поправены 24 міщане за підпору [[Імріх Текелі|Імріха Текеліго]], ведучім антігабсбурьского повстаня як варованя про 

другых. Місто ся ожывило кінцём 18. і початком 19. стороча, коли ся жытельство Пряшова доповнило пристяговалцями з другых міст. Зряджінём [[Пряшівська ґрекокатолицька архієпархія|ґрекокатолицькой єпархії]] в роцї 1816 гев зачало приходити векше чісло [[Русины|Русинів]] і кінцём 18. стороча ту выникла і вызначна [[Евреи|жыдівска]] комуніта. Велике господарьске значіня про місто мала і выроба солї і зато в 19. сторочу быв застарїлый способ здобываня солї нагородженый модернїшым шырокым комплексом. В той період актівно ся розвивала културна і наукова чінность. Пряшів став центром русиньской културы і народны оброджованы чінности. В роцї 1848, почас револючных подїй в Австрійскій ріші, містьскы Русины актівізовали свої силы, штобы підпоровати свої народны права і автономію.
 
=== Перегляд вызначных історічных подїй ===
* 4.-5. стороча — приход [[Славяне|Славян]] на теріторію Пряшова.
* 1247 – перше писемне спомянутя Пряшова.
* 1299 – удїлїня містьскых прав угорьскым крялём [[Андрій III.|Андріём III.]].
* 1412 (80. рокы 15. стороча) – Пряшів належыть до Пентаполітаны (союз 5 кралёвскых міст – Пряшів, [[Кошіцї]], [[Бардеёв]], [[Левоча]], [[Сабінов]]).
* 1429 – перше спомянутя містьской школы в Пряшові.
* 1453 – першый ерб Пряшова.
* 1455 – удїлїня права міста Пряшів орґанізовати шторічный триднёвый ярмак (од краля [[Ладїслав Погробок|Ладїслава В. Погробка]]).
* 1502 – 1505 – початок будованя Дому св. Николая.
* 1667 – Колеґіум в Пряшові, протестантьскый едукачный центер [[Верьхнє Угорьско|верьхнёго Угорьска]], Народна културна памятка.
* 1687 – [[Пряшівскы яткы|Караффовы яткы]], 24 поправеных міщанів.
* 1703 – початок найвекшого антігабсбурьского повстаня на чолї з [[Франтїшек II. Ракоці|Франтїшком II. Ракоціём]].
* Конець 18. стороча – першы [[Жыде]] пришли до Пряшова.
* 1816 – Пряшів ся ставать резіденціов самостатного [[Пряшівська ґрекокатолицька архієпархія|ґрекокатолицького єпіскопства]].
* 1848 – ставляня 1. жыдівской [[Синаґоґа|сінаґоґы]].
* 1886, 1887 – великы ничівы пожары постигують Пряшів.
* 16.6.1919 – з балкона радніцї была выголошена [[Словеньска Советьска Републіка|Словеньска совєтьска републіка]], котра потім выголосила своїм головным містом Пряшів.
* 1923-24 – ставляня сецесной будовы Босаковой банкы.
* 19.1.1945 – ослободжіня Пряшова [[Червена армада|Червенов армадов]], конець [[Друга світова война|2. світовой войны]].
* 1950 – центер ся ставать містьсков памятковов резерваціов.
* 1972 – Солівары ся ставають народнов културнов памятков.

== Обывательство ==
{{Словеньско/Розвой обывательства|||90 058|93 977|91 650|90 923|88 464|87 886|82 286}}
Народностне зложіня ([[2011]]):
* [[Словаци]]&nbsp;— 81.14 %
* [[Циґане]] (Ромы)&nbsp;— 1.70 %
* [[Русины]]&nbsp;— 1.59 %
* [[Українцї]]&nbsp;— 0,7 %
* [[Чехы]]&nbsp;— 0.48 %
* [[Мадяре]]&nbsp;— 0.14 %
* іншы&nbsp;— 13.8 %

=== Проценты реліґій ===
У період меджі 1880 і 2011 роками є ту ясны

Реліґійне (Набоженьске) зложіня ([[2007]] p.):
* [[Римокатолицька церьков|римокатолици]]&nbsp;— 66,77 %,
* [[Ґрекокатолицька церьков|ґрекокатолици]]&nbsp;— 4,82 %,
* [[Протестантство|протестанты]] (євангелици)&nbsp;— 4,82 %,
* [[Православна церьков|православны]]&nbsp;— 1,68 %,
* [[гуситы]]&nbsp;— 0,03 %,
* [[Атеізм|атеїсты]] або іншы&nbsp;— 16,66 %

== Културны памяткы ==
[[File:Slovakia_Presov_694.JPG|thumb|Ґрекокатолицькый архієпіскоп і митрополія і тыж катедралный храм на Головній уліцї.]]
[[File:Presov Slovakia 2091.JPG|thumb|[[Tеатр Александра Духновіча|Tеатер Александра Духновіча]].]]

=== Храмы ===
У містї є [[Римокатолицька церьков|римокатолицькый]] храм св. Мікулаша з 1. пол. 14.ст., римокатолицькый франтішканьскый костол св. Йозефа, [[ґрекокатолицька церьков|ґрекокатолицькый]] храм св. Йоана Хрестителя, [[Православна церьков|православный]] храм св. Александра Невского з 1950 р.

== Ґалерія ==
<gallery>
File:Christmas, Prešov 21 Slovakia 25.jpg
File:Christmas, Prešov 21 Slovakia 7.jpg
File:Christmas, Prešov 21 Slovakia 27.jpg
File:Christmas, Prešov 21 Slovakia.3.jpg
File:Mural, Prešov 21 Slovakia 3.jpg
File:Vianočná výzdoba, Prešov 20 Slovakia 15.jpg
File:Vianočná výzdoba na Solivare, Prešov 20 Slovakia 5.jpg
File:Advent. Eperia night Prešov 21 Slovakia.jpg
File:Bulharská, Prešov 21 Slovakia 6.jpg
File:Pápež, Prešov 2021 Slovakia 28.jpg
File:Pápež František. Prešov 21 Slovakia 38.jpg
File:Christmas, Prešov 22 Slovakia 23.jpg
File:Christmas, Prešov 22 Slovakia 13.jpg
File:Christmas, Prešov 22 Slovakia 43.jpg
File:Pavlovičovo námestie, Prešov 23 Slovakia 4.jpg
File:Vianočná výzdoba, Weberova. Prešov 22 Slovakia 2.jpg
</gallery>

== См. тыж ==
* [[Пряшӯвська Русь|Пряшівська Русь]]

== Референції ==
{{reflist}}

{{Окрес Пряшів}}
[[Катеґорія:Міста Словеньска]]
[[Катеґорія:Пряшів]]
[[Катеґорія:Пряшівскый край]]
[[Катеґорія:Населены пункты Словакии]]