Русины: Роздїлы міджі ревізіями
Вилучено вміст Додано вміст
Немає опису редагування |
Сторінка очіщена |
||
Рядок 1: | Рядок 1: | ||
{{Далшы значіня}} |
|||
{{Інфобокс Етнічна ґрупа |
|||
| group = Русины |
|||
| image = <center>[[Файл:Rusyn flag.svg]] |
|||
| image = <center>[[Файл:Fedor Vico 140x190.jpg|75px]][[Файл:Oleksandr Dukhnovych 140x190.jpg|75px]]<br />[[Файл:Michael Strank 140x190.jpg|75px]][[Файл:Jimmy Carter Andy Warhol 1977 140x190.jpg|75px]] |
|||
<!--Do not use unfree artwork here--><div style="bromanackground-color:#fee8ab">[[Федор Віцо]] • [[Духновіч, Александер|Александер Духновіч]]<br />[[Михаил Странк]] • [[Енді Варгол]] |
|||
| poptime = |
|||
| region1 = {{flag|Словеньско}} |
|||
| pop1 = 24,201 |
|||
| ref1 = <ref>[http://www.statistics.sk/webdata/english/census2001/tab/tab3a.htm Permanently resident population by nationality and by regions and districts] - Population and Housing Census 2001, Statistical Office of the [[Словеньско]]</ref> |
|||
| region2 = {{flag|Сербія}} |
|||
| pop2 = 15,626 |
|||
| ref2 = <ref>{{cite book| year = 2002| month = December 24| title = Issue LII, No. 295, Final Results of the Census 2002| chapter = 3. Population by national or ethnic groups by Census 2002, by municipalities| editor = Zoran Jančić| edition = Communication| pages = 6–7| publisher = Republic Statistical Office of Serbia| location = Belgrade| id = YU ISSN 0353–9555 SRB 295 SN31 241202|url = http://webrzs.stat.gov.rs/zip/esn31.pdf}}</ref> |
|||
| region3 = {{flag|Україна}} |
|||
| pop3 = 10,100 |
|||
| ref3 = <ref name="ukraine">[http://ukrcensus.gov.ua/results/general/nationality/zakarpatia/ Про кількість та склад населення Закарпатської області<br />за підсумками Всеукраїнського перепису населення 2001 року]. The higher figure is an estimate based on the proportions of local-born ethnic "Ukrainians" living in relevant West-Ukrainian oblasts; the Dolinyan, Boyko and Hutsul areas are included. See [http://haidamaka.org.ua/obr/maps/mapa2.jpg Карта говорiв украïнськоï мови], 10.10.2008; [http://www.booksite.ru/fulltext/1/001/007/088/88994.htm Энциклопедический словарь: В 86 томах с иллюстрациями и дополнительными материалами. Edited by Андреевский, И.Е. − Арсеньев, К.К. − Петрушевский, Ф.Ф. − Шевяков, В.Т., s.v. ''Русины''. Online version. Вологда, Russia: Вологодская областная универсальная научная библиотека, 2001 (1890−1907)], 10.10.2008; [http://www.ethnologue.org/show_language.asp?code=rue Ethnologue: Languages of the World. Edited by Gordon, Raymond G., Jr., s.v. ''Rusyn''. Fifteenth edition. Online version. Dallas, Texas, U.S.A.: SIL International, 2008 (2005)], 10.10.2008; [http://www.eurominority.org/version/eng/minority-detail.asp?id_minorities=208 Eurominority: Peoples in search of freedom. Edited by Bodlore-Penlaez, Mikael, s.v. ''Ruthenians''. Quimper, France: Organization for the European Minorities, 1999–2008], 10.10.2008. How this estimate has been prepared in detail, is represented in the Table 1 of this article.</ref> |
|||
| region4 = {{flag|Румуньско}} |
|||
| pop4 = 7,000 |
|||
| ref4 ={{Citation needed|date=December 2009}} |
|||
| region5 = {{flag|Польско}} |
|||
| pop5 = 5,800 |
|||
| ref5 = {{Citation needed|date=December 2009}} |
|||
| region6 = {{flag|Croatia}} |
|||
| pop6 = 2,337 |
|||
| ref6 = <ref>[http://www.dzs.hr/Hrv/censuses/Census2001/Popis/H01_02_02/H01_02_02.html Permanently resident population by nationality and by regions and districts] - Population and Housing Census 2001, Statistical Office of the [[Croatia]]</ref> |
|||
| rels = [[Православна церьков]], [[Ґрецько-католицька церьков]] |
|||
| langs = [[Русиньскый язык]], [[бачваньскый русиньскый язык]], [[україньскый язык]], [[словеньскый язык]] |
|||
| related = іншы [[славяне]], [[українцї]] |
|||
}} |
|||
'''Русины''' ({{lang-uk|Русини}}, словацькы Rusíni, {{lang-pl|Rusini}}, сербскы Русини, Rusini) — [[Выходны славяне|выходославяньска]] етнічна ґрупа. |
|||
== Населїня, підґрупы і множество == |
|||
Русины населяют [[Закарпатьска область|Закарпатьску область]] [[Україна|Україны]], Выходне [[Словеньско]] (северо-выход [[Пряшівскый край|Пряшівского края]]) і часть [[Бескиды|польскых Бескид]]; дакотра часть з них жыє в країнах, де ся переселили в часї послїднїх стороч — [[Мадярьско|Мадярьску]], [[Сербія|Сербії]] (в [[Войводина|Войводинї]], де є їх [[Русиньскый язык|язык]] признаный як єден з офіціалных языків края), [[Румунія|Румунії]], [[Молдавія|Молдавії]], [[Хорватія|Хорватiї]], [[Споєны Штаты Америцькы|США]], [[Канада|Канадї]], [[Австральскій Союз|Австралії]], [[Росія|Росії]]. Помімо самоназываня «Русины» і «Руснакы», тыж ся называють другыма народами як ''Угрорусины'', ''Угрорусы'', ''Карпатороссы'', ''Рутены'' |
|||
Русины даякый час назад были включены в список націй [[Орґанізація націй и народів, не маючіх представительства|UNPO]]. Теперь Русинів в списку націй UNPO нїт. |
|||
По україньскім списованю населїня в 2001 року, в Закарпатской области было зареґістровано 10 090 Русинів. Списованя людей в року 2002 в [[Польско|Польску]] — 5 863 [[Лемкы|Лемків]] (підґрупа Русинів), списованя людей року 2002 в [[Войводина|Войводинї]] — 15 626 Русинів, в Мадярьску 2001 — 2 079 людей. |
|||
[[Файл:Teritorio_de_rutenoj.jpg|thumb|left|300px|Етнічна теріторія карпатьскых Русинів]] |
|||
[[Файл:Русинские субэтносы.jpg|thumb|right|260px|<center>Russinisches Siedlungsgebiet<br />in der Karpatenukraine und im slowakisch-polnischen Grenzgebiet: [[Lemken]] (blau), [[Bojken]] (braun), [[Doljanen]] (rot) und [[Huzulen]] (grün)]] |
|||
Югозападна Русь (землї днешнёй Білорусії і Україны) вошли до нового центра Землї Русской — Великого Княжества Литовского. Галицка Русь вошла до Польского кралёвства. Владимиро — Суздальска Русь была під пальцом Золотой Орды і лем севері Новгородска Земля — «република» Людовой рады сохранила незавіслость (тоту землю шкандинавцї называли країнов міст (городів) — «Гардарика». Потім Велике Княжество Литовске ся споїло з Польскым кралёвством в Речь Посполиту и землї Білорусії остали під котролёв Вильнюсу, што і послужыло к становлїню білоруского народа. |
|||
Православна Церьков Підкарпатьской Руси вынучено вступила в унію з Рімом, уніатьску ґрекокатолицьку церьков 24 апріля 1646 року Ужгородской унії. З того моменту приналежность к уніатству стало ся етнічным сіґналом приналежности к славянскому етносу Русин. Як і скоре Русины упали асімілації. В резултатї асімілації Русинів і страты языка, уніаты ся появили серед Румунів, Мадярів і Словаків. Етнічна теріторія Русинів ся поступно зменшовала і в серединї XIX стороча она невелё перевышовала 50 тісяч кв.км. |
|||
В року 1910 в многонародностнім Угорьскім кралёвстві русиньскоязычного населїня убыло до 2,6 % в резултатї асімілації Русинів, а чісло уніатів ся знижыла з 5,4 % незначно до 5,2 %. Потомкы Русинів што стратили язык ся старали сохранити приналежность ку уніатству. В року 1910 множество Русинів было таке: уніатів 472 тісяч, католиків 3 тісяч, а православных ся сохранило лем 7 тісяч. Приятя уніатства евідентно загамовало Русинів од веце швыдкого темпа асімілації. Множество уніатів у другых етніках реґіону в резултатї асімілації Русинів была в року 1910 така: мадярьскоязычны уніаты 247 тісяч, румуноязычны уніаты 121 тісяч, і словакоязычны 102 тісяч. Во взаємноодношінях Русинів зо Словаками скоре ішов процес не асімілації, але процес консолідації славян Угорьска, языкы котрых дуже подобны. Взникло переходне субетнікум словако-рутены по вірї ґрекокатолици, а по языку переходный діалект словацького языка. Множество словако—рутенів в року 1830 была 12 тісяч, і к 1910 достигла уж 110 тісяч людей. В резултатї асімілаторской політікы австроухорьскых урядів в Підкарпатьскій Руси ішов інтензівный процес знижіня чісла русиньскоязычных сел, аналоґічный процесам в Ґерманії, знижіня чісла славяноязычных сел у лужічанів в Полабскій Сербії і поморянів-кашубів в Поморянії. В року 1810 в Підкарпатю было русиньскоязычных сел 776, в 1830 756 сел, і в 1880 їх остало лем 517. Несмотря на асімілацію Русинів і їх еміґрацію за океан асіміляцію Русинів, їх множество ся звекшовало. В року 1810 Русинів-уніатів было 430 тісяч, в 1910 Русинів было 482 тісяч, в 1930 достигла 570 тіс., а в 1979 978 тіс. людей. На теріторії Словеньска ся множество Русинів зменшало, в року 1810 їх было 153 тіс., в 1900 — 83 тіс., а в 1980 їх остало 47 тісяч. В Румунії теперь русиньскоязычного населїня остало 32 тісяч людей і суть концентрованы в основнім на ріцї Русковой. В Мадярьску русиньскый язык вышов з хоснованя. В Румунії іщі жыють Українцї в Буковинї и Липоване — русскы в делтї Дуная і містї Тульча. |
|||
=== на Словеньску === |
|||
На выходї превладають Русины, на западї суть лем дакотры з русиньскых сел. Крайнов западнов точков є [[Остурня]] ({{coord|49|20|00|N|20|14|00|E|type:landmark_region:SK|scale=25000}}) у [[Стара Любовня|Старой Любовнї]]. |
|||
Списованя людей на Словеньску в року 2001 зазначіло 24 201 Русинів. Найвекша концентрація русинського і україньского (у выбраных народностей почас списованя людей) населїня ся находить в окресах [[Окрес Міджілабірцї|Міджілабірцї]] і [[Окрес Свідник|Свідник]]. Русиньске населїня [[Словеньско|Словеньска]] є концентроване передовшыткым в селах в горьскых масівах [[Спішска Маґура]], [[Левочскы Верьхы]], [[Черґов]], [[Низкы Бескиды]], [[Сланьскы Верьхы]], [[Вигорлат]], [[Буковскы Верьхы]]. |
|||
; Списованя людей на Словеньску в року 2001, русиньске і україньске населїня в процентах |
|||
{| class="standard" |
|||
!Окрес ||% |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Міджілабірцї]] ||align="right"|45,4 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Свідник]] ||align="right"|13,0 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Снина]] ||align="right"|11,6 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Стропков]] ||align="right"|6,1 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Гуменне]] ||align="right"|5,0 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Бардеёв]] ||align="right"|4,2 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Стара Любовня]] ||align="right"|4,5 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Пряшів]] ||align="right"|1,4 |
|||
|} |
|||
У карпатьскых Русинах екзістують силны процесы асімілації. Веце точный образ даколишнёго заселїня краю Русинами може дати процентове населїня православных і ґрекокатоликів: |
|||
; Списованя людей в року 2001 на Словеньску, православне і ґрекокатолицьке населїня в процентах |
|||
{| class="standard" |
|||
! ||% |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Міджілабірцї]] ||align="right"|84,5 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Свідник]] ||align="right"|56,3 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Стропков]] ||align="right"|48,3 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Собранцї]] ||align="right"|43,9 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Снина]] ||align="right"|43,2 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Стара Любовня]] ||align="right"|33,0 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Михалївцї]] ||align="right"|25,6 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Бардеёв]] ||align="right"|24,5 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Воронов над Топлёв]] ||align="right"|24,4 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Требішов]] ||align="right"|24,2 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Гуменне]] ||align="right"|21,2 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Сабінов]] ||align="right"|11,3 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Ґелніца]] ||align="right"|10,6 |
|||
|- |
|||
|[[Окрес Пряшів]] ||align="right"|8,8 |
|||
|} |
|||
== Література == |
|||
<div class="reflist4" style="height: 220px; overflow: auto; padding: 3px" > |
|||
# [[Магочи|Magocsi, Paul Robert]]. Encyclopedia of Rusyn History and Culture, Toronto, University of Toronto Press, [[2002]], ISBN 0-8020-3566-3. О книге:[http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3763/is_200403/ai_n9363940] [http://books.google.ru/books?id=ovCVDLYN_JgC&dq=encyclopedia+of+rusyn+history+and+culture&pg=PP1&ots=eRbaB34Ank&sig=DvKAn6pmi2WA67VxILQ2qjgCdZw&prev=http://www.google.ru/search%3Fq%3DEncyclopedia%2Bof%2BRusyn%2BHistory%2Band%2BCulture%26ie%3Dutf-8%26oe%3Dutf-8%26aq%3Dt%26rls%3Dorg.mozilla:ru:official%26client%3Dfirefox-a&sa=X&oi=print&ct=title&cad=one-book-with-thumbnail#PPP1,M1 Содержание, популярные отрывки:] |
|||
# Henri Baerlein, In Czechoslovakia’s hinterland, Hutchinson, [[1938]], ASIN B00085K1BA |
|||
# Bidwell Ch.E. The Language of Carpatho-Ruthenian Publications in America. Pittsburg, [[1971]]. |
|||
# Christian Ganzer, Die Karpato-Ukraine 1938/39 — Spielball im internationalen Interessenkonflikt am Vorabend des Zweiten Weltkrieges, Hamburg, [[2001]] (Die Ostreihe — Neue Folge. Heft 12). |
|||
# Albert S. Kotowski, «'Ukrainisches Piemont'? Die Karpartenukraine am Vorabend des Zweiten Weltkrieges.» In: Jahrbücher für Geschichte Osteuropas 49 ([[2001]]), Heft 1. S. 67-95. |
|||
# Kamil Krofta, Carpathian Ruthenia and the Czechoslovak Republic, [[1934]], ASIN B0007JY0OG |
|||
# Frantisek Nemec & Vladimir Moudry, The Soviet Seizure of Subcarpathian Ruthenia, Hyperion Press, Toronto, [[1955]] |
|||
#: Reprint edition: November 1, [[1980]], ISBN 0-8305-0085-5 |
|||
# Stefan A. Fent, Greetings from the Old Country to all of the American Russian people ! (Pozdravlenije iz staroho Kraja vsemu Amerikanskomu Karpatorusskomu Narodu!), [[1935]], ASIN B0008C9LY6 |
|||
# Vincent Shandor, Carpatho-Ukraine in the Twentieth Century. A Political and Legal History, Cambridge, Mass., Harvard U.P. for the Ukrainian Research Institute, Harvard University, [[1997]], ISBN 0-916458-86-5 |
|||
# Peter Stercho, Carpatho-Ukraine in International Affairs 1938—1939, Notre Dame, [[1959]] |
|||
# Rusinko, Elaine ([[2003]]). ''Straddling Borders: Literature and Identity in Subcarpathian Rus','' |
|||
# Michael Winch, Republic for a day: An eye-witness account of the Carpatho-Ukraine incident, University Microfilms, [[1973]], ASIN B0006W7NUW |
|||
# Павел-Роберт [[Магочи]]. Народ нізвідки. Ілюстрована історія карпаторусинів, [[Ужгород]], [[2006]] |
|||
# Павел-Роберт Магочи. Історія України, Киев, [[2007]]. (на англ: Paul Robert Magocsi.A History of Ukraine,University of Toronto Press (Jan [[1997]]), ISBN 978-0-8020-7820-9) |
|||
# Магочий, П. Р.: Русины на Словенську. Пряшов, Русинська оброда, [[1993]]. |
|||
# Paul Robert Magocsi.The Shaping of a National Identity: «Subcarpathian Rus», 1848—1948 (Harvard Ukrainian Research Institute Sources and Documents), University of Washington Press; Rev Exp edition (Oct [[2002]]), ISBN 978-0-295-98146-8 |
|||
# Paul Robert Magocsi.The Rusyns of [[Словакия|Slovakia]]: An Historical Survey (East European Monographs), Columbia University Press (23 Mar [[1994]]), ISBN 978-0-88033-278-1 |
|||
# Paul Robert Magocsi.Our People: Carpatho-Rusyns And Their Descendants in [[Северная Америка|North America]],Bolchazy Carducci Pub; 4th Rev edition (30 Jul [[2005]]), ISBN 978-0-86516-611-0 |
|||
# Magocsi, Paul Robert.An historiographical guide to Subcarpathian Rus,Harvard Ukrainian Research Institute, [[1978]], ASIN: B0000E9UBX |
|||
# Paul R. Magosci, The Ruthenian decision to unite with Czechoslovakia, Harvard Ukrainian Research Institute, [[1975]], ASIN B0006WVY9I |
|||
# Paul R. Magocsi, The Shaping of a National Identity. Subcarpathian Rus`, 1848—1948, Cambridge, Massachusetts, London, [[1978]], ISBN 0-674-80579-8 |
|||
# Magosci Paul Robert. A new Slavic language is born: The Rusyn literary language of Slovakia. — New York, [[1996]]. — VII, 79 p., VII, 68 p. |
|||
# Сб.: Русины: вопросы истории и културы. Пряшов, Русинська оброда, [[1994]]. |
|||
# [http://www.rusyn.md/works/17.pdf Суляк С. Осколки Святой Руси. Очерки этнической истории руснаков Молдавии], научный ред-р д-р ист наук Шорников П. М.,Кишинев, изд. дом «Татьяна», [[2004]], 240 с ISBN 9975-948-24-3 |
|||
# Лабош Ф. История Русинох Бачкей, Сриму и Славониї, 1745—1918. — Вуковар, [[1979]]. |
|||
# Панько, Ю.: К вопросу о русинстве в Словакии и о возрождении русинскоголитературного языка. In: Wspólczesne tendencje jezyków słowiańskich. Prace naikowe Uniwersytetu Śląskiego nr 1456 T. 1. Katowice, [[1994]], s. 61-66. |
|||
# Мовчан С. П., Качараба С. П. Еміграція галицьких селян в Боснію i Герцеговіну наприкінці XIX — на початку ХХ ст. // Пробл. слов‘янознавства = Пробл. славяноведения. — Львів, [[1990]]. — Вип. 12. — С. 66-73. |
|||
</div> |
|||
== Референції == |
|||
<references/> |
|||
[[Катеґорія:Треба докінчіти]] |
|||
[[an:Rusins]] |
|||
[[az:Rusinlər]] |
|||
[[bg:Русини]] |
|||
[[bs:Rusini]] |
|||
[[cs:Rusíni]] |
|||
[[cu:Роусє (Карпатьсци)]] |
|||
[[de:Russinen]] |
|||
[[en:Rusyns]] |
|||
[[eo:Rutenoj]] |
|||
[[es:Etnia rutena]] |
|||
[[et:Russiinid]] |
|||
[[fi:Ruteenit]] |
|||
[[fr:Ruthènes]] |
|||
[[he:רותנים]] |
|||
[[hr:Rusini]] |
|||
[[hu:Ruszinok]] |
|||
[[hy:Ռուսիններ]] |
|||
[[ie:Rusynes]] |
|||
[[ja:ルシン人]] |
|||
[[ka:რუსინები]] |
|||
[[ko:루테니아인]] |
|||
[[mk:Русини (Украина)]] |
|||
[[nl:Roethenen]] |
|||
[[no:Rutenere]] |
|||
[[os:Русинаг адæм]] |
|||
[[pl:Karpatorusini]] |
|||
[[pt:Rutenos]] |
|||
[[ru:Русины]] |
|||
[[sk:Rusíni]] |
|||
[[sr:Русини (Украјина)]] |
|||
[[sv:Rusiner]] |
|||
[[uk:Русини (етнографічна група)]] |
|||
[[zh:卢森尼亚人]] |