Інвалідность
Інвалі́дность є пережытя специфічных обстоянь, травм авадь бетегув, котрі усложнявут про челядника поєдны активності тай ограничувут мобілность тай/авадь доступность. Інвалідності годні быти вроженыма.
Конвенція Орґанізації Споєных Націй за права люди з інвалідностями дає інвалідности дефініцію „довгострочных фізичных, психічных, інтелектуалных авадь сенсорных нарушень, котрі бігом інтеракції из разныма барєрами годни заважати повнуй тай ефективнуй участи [люди з інвалідностями] у животі общества нарувно з другыма“.[1]
Коректным терміном подля тої такой Конвенції є „челядник из інвалідностьов“; у народови сохтує ся хосновати слово „ко́вдош“ (котроє, кромі челядника з інвалідностьов, щи означат ай жебрака).[2] Довгый час популарнов была прозывка „інвалід“, айбо на днешньый день она ся рахує некоректнов и дискримінативнов. Обы удобразити тоту лексичну переміну тай про борьбу з дискримінаційов люди з інвалідностьов, до 2020. рока у 44 законах Украйины терміны „інвалід“, „особа из обмеженыма фізичныма можностями“, „інвалід войны“ тай „дітина-інвалід“ были замінені на „люди з інвалідностями“.[3]
Історія
[едітовати | едітовати жрідло]Історично удношіня до люди з інвалідностями не было єднакым. Тримле ся, ож у соціумови Мезопотамії (Межиріча) челядь из інвалідностями годна была дустати си роботу, наприклад служниками у реліґійных містах.[4] У Давньому Еґиптови пошыреным было хоснованя палиць про хожіня,[5] а у Давнюй Греції знало ся старати за доступность маломобілных катеґорій населеня до храмув тай лічебных сятынь[6] — наприклад, пиля 370. рока до Руздва Христового сятыня Асклепія у Епідаврови мала на доступность маймало 11 камінных рамп.[7]
Майчитаві остракізм тай стиґматизацію люде з інвалідностями годні были пережывати у Середні вікы, кой психічні бетегы уєдно з інтелектуалныма інвалідностями ся раховали демонічным вливом.[8] У часы Просвітництва из розвойом медицины дискримінаційні тенденції ся зрушили, товды такой зачали ся появляти концепції психіатричных болниць.[8]
Из ростом популарности евґенікы — ідей уліпшеня людського ґенофонда вадь „чистоты расы“ — у Нацистськуй Німещині, челядь из інвалідностями стала єднов из ґруп населеня, переслідованых режимом бігом Голокоста. Тримле ся, ож пиля 250 000 люди з інвалідностями были забиті у тот період.[9]
Доступность
[едітовати | едітовати жрідло]Про спортувцюв из інвалідностями паралелно из Олімпійськыма бавищами ся орґанізовувут Паралімпійські.
Пудкарпатська парафехтовалниця Надія Дьолог у 2024. рокови стала срібернов призерков Літньых Паралімпійськых бавищ у Парижі.
Референції
[едітовати | едітовати жрідло]- ↑ Convention on the Rights of Persons with Disabilities [Конвенція за права люди з інвалідностями] (по анґліцькы). Council of Europe. https://www.coe.int/en/web/compass/convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities.
- ↑ Іґорь Керча (2007). Словник русинсько-руськый. Ужгород. p. 417.
- ↑ Про внесення змін до деяких законодавчих актів України №2249-19 (по украйинськы). zakon2.rada.gov.ua. https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2249-19#Text.
- ↑ Kağnici, Gökhan (2018-12-28), Insights from Sumerian Mythology: The Myth of Enki And Ninmaḫ and the History of Disability (по en), Tarih İncelemeleri Dergisi 33 (2): 429–450, doi:10.18513/egetid.502714, ISSN 0257-4152, https://dergipark.org.tr/en/pub/egetid/issue/41611/502714
- ↑ Loebl, W Y; Nunn, J F (August 1997), Staffs as Walking Aids in Ancient Egypt and Palestine, Journal of the Royal Society of Medicine 90 (8): 450–454, doi:10.1177/014107689709000811, ISSN 0141-0768, PMID 9307002
- ↑ Sneed, Debby (August 2020), The architecture of access: ramps at ancient Greek healing sanctuaries (по en), Antiquity 94 (376): 1015–1029, doi:10.15184/aqy.2020.123, ISSN 0003-598X
- ↑ Geggel, Laura (22 July 2020). Ancient Greeks may have built 'disability ramps' on some temples. https://www.foxnews.com/science/ancient-greeks-may-have-built-disability-ramps-on-some-temples. [перевірено 7 August 2020].
- ↑ 8,0 8,1 Braddock, David; Parrish, Susan (2001). An Institutional History of Disability. in Albrecht, Gary L.; Seelman, Katherine D.; Bury, Michael. Handbook of Disability Studies. SAGE. pp. 11–68. doi:10.4135/9781412976251. ISBN 978-0-7619-2874-4. https://books.google.com/books?id=vAKSZPR-hk0C&pg=PA11.
- ↑ Holocaust Memorial Day Trust | Disabled people (по en). https://www.hmd.org.uk/learn-about-the-holocaust-and-genocides/nazi-persecution/disabled-people/. [перевірено 2023-06-07].