Хто ку нам прийде з мечом, од меча погыбне!
«Хто ку нам прийде з мечом, од меча погыбне!» (рос. Кто с мечом к нам придёт, от меча и погибнет!) — окрылїный выраз, котрый взник подля історічного філму С. М. Ейзенштейна «Александер Невскый» і часто ся хыбно приписує староруському князю Александрови Ярославічови Невскому. Конечну верзію сценаря вытворив писатель П. А. Павленко за актівной участи режісера. Філм обсягує легко чітательну алеґорію: під псами рыцарями є Третїй райх а під Новґородьсков Русю — Совєтьскый союз. Тота алеґорія ся хосновала як антінацістічна пропаґанда. В фіналї філму представитель тітулной ролї Н. К. Черкасов высловлює слова адресованы заятым нїмецькым рыцарям-крижакам: «Хто ку нам прийде з мечом, од меча погыбне», што є основов окрылїного выразу, котрый ся став гаслом. На конець філму тота фраза ся повторила в подобі тітулків. Патріотічный філм быв уведженый до кін 1. децембра 1938 року і здобыв сі цїлонародне узнаня. Зограв вызначну роля при популарізації образу староруського князя. Фраза ся часто приписує князю Александрови непозераючі на то, же не екзістує жадной основы. Предпокладать ся, же Павленко ся орьєнтовав на подобну реторіку сягаючу к євангелію, римскому выразу і речі Йосифа Сталіна.
Походжіня выразу і ёго вызнам
[едітовати | едітовати жрідло]Выраз «Хто ку нам прийде з мечом, од меча погыбне» і ёму близкы варіанты ся часто приписують староруському князю Александрови Невскому, але в дакотрых кронікарьскых писомных жрїдлах, котры суть му присвячены, ся тота фраза не споминала.[1]
Предпокладать ся, же тота фраза є алузіёв на цітат з Євангеліума подля Матуша (Мт. 26:52): «Бо вшыткы, котры ся возьмуть меча, погыбнуть мечом». Тоты слова высловив Ісус Хрістос, кедь мав быти заятый і одсудженый на поправу і єден з ёго учеників ся схопив збрани і снажив за своёго учітеля охранити перед навалов.[2][3] Далшым жрїдлом той фразы бы могли быти слова з Апокаліпсы Яна Теолоґа: «Хто веде до заятя, сам піде до заятя; хто забивать мечом, сам мусить быти забитый мечом. Ту є терпезливость і віра святых» (Апокаліпса, 13:10).[4]
Тот выраз быв знамый уж в передєвангельскых часів. В старовікім Риму ся хосновав в якости окрылїного выразу: Хто воює мечом, мечом ай вмерає — (лат. Qui gladio ferit, gladio perit).[2]
Історія взнику і шырїня
[едітовати | едітовати жрідло]Выраз ся обявив в філмі С. М. Ейзенштейна «Александер Невскый» — совєтьскім умелецькім історічнім філмі о староруськім князї Александрови Невского, котрый 5. апріля 1242 здобыв перемогу в борьбы проти рыцарїв Лівоньского ордену на Чудьскім озерї. Філмовый епос належить до серії класічных совєтьскых історічных філмів з 30. років 20. стороча і є поважованый за єдно з найлїпшых дїл світовой філмовой класікы. Філм быв уведженый до кін 1. децембра 1938 року і здобыв сі цїлонародне узнаня. Зограв вызначну роля при популарізації образу староруського князя. Ейзенштейн вєдно з писателём П. А. Павленко вытворили дакілько верзій сценаря будучого філму. В третїй верзії сценаря Павленка і Ейзенштейна, опублікованой в 1938 роцї, звучіть «фраза Невского» так: «— Ходьте і говорьте вшыткым в чуджіх країнах (краях), же Русь жыє. Най нас прийдуть навщівити без страху. Але як ку нам прийде дахто з мечом, погыбне мечом. Там стоїть і буде стояти Руська земля!».[5] В той верзії была заряджена до фінале філму Ейзенштейна, де єй высловлює Николай Черкасов, котрый грає тітулну роль. На концї філму тота фраза ся повторила в подобі тітулків, што підкреслює їх вызнам. Тоты слова зостали ай в новелї Павленка «Русь», котра взникла на основі філму і ёго сценаря.[6]
Фразу з подобным посланям Сталін высловив 26. януара 1934 на 26. зъяздї ВКП(б),[7] де в своїм докладї говорив о Нїмецьку і Японьску:
русс. Мы стоим за мир и отстаиваем дело мира. Но мы не боимся угроз и готовы ответить ударом на удар поджигателей войны. Кто хочет мира и добивается деловых связей с нами, тот всегда найдёт у нас поддержку. А те, которые попытаются напасть на нашу страну, — получат сокрушительный отпор, чтобы впредь неповадно было им совать своё свиное рыло в наш советский огород. Такова наша внешняя политика.[8]
Подля нїмецького історіка Ф. Б. Шенка ключова реч Невского в епілоґу філму обсягує дакілько алузій і є передовшыткым «колажом» слов Ісуса Хріста і Сталіновой речі.[7] Філм обсягує легко чітательну алеґорію: під псами рыцарями є Третїй райх а під Новґородьсков Русю — Совєтьскый союз. Тото прирівнаня ся хосновало як антінацістічна пропаґанда перед Нїмецько-совєтьсков войнов і почас нёй.[4] Ейзенштейн при тій нагодї написав:
русс. Мы взяли исторический эпизод 13 века, когда предки сегодняшних фашистов, тевтонские и ливонские рыцари, развязывали систематическую борьбу для захвата и вторжения на Восток с целью порабощения славян и других национальностей в точности с таким же духом, как и фашистская Германия пытается это делать сегодня, с теми же самыми бешеными лозунгами и тем же самым фанатизмом.
Референції
[едітовати | едітовати жрідло]- ↑ Серов, 2005, с. 380.
- ↑ 2,0 2,1 Серов, 2005.
- ↑ Шенк, 2007, с. 330, 332.
- ↑ 4,0 4,1 МакКенна, 2013, с. 124.
- ↑ Павленко, Эйзенштейн, 1938, с. 75.
- ↑ Павленко, 1954, с. 225.
- ↑ 7,0 7,1 Шенк, 2007, с. 332.
- ↑ Сталин, 1934, с. 14.
Література
[едітовати | едітовати жрідло]- Кевин Дж. МакКенна. Послание из прошлого России: функция пословицы в классическом фильме Сергея Эйзенштейна «Александр Невский» // Rossica Antiqua. — 2013. — № 2 (8). — С. 105—108.
- Павленко П., Эйзенштейн С.. Александр Невский: киносценарий — М.: Госкиноиздат, 1938. — 80 с.
- Павленко П. А.. Александр Невский, киноповесть // Собрание сочинений в шести томах — М.: ГИХЛ, 1954.
- Серов В.. Энциклопедический словарь крылатых слов и выражений: Более 4000 статей — М.: Локид-Пресс, 2005. — 880 с. — ISBN 5-320-00323-4.
- Сталин.. Отчётный доклад товарища Сталина о работе ЦК ВКП(б) // XVII съезд Всесоюзной коммунистической партии (б). Стенографический отчёт — М.: Партиздат, 1934. — С. 8—36. — 717 с.
- Шенк Ф. Б.. Александр Невский в русской культурной памяти: святой, правитель, национальный герой (1263—2000) / Авторизованный пер. с нем. Елены Земсковой и Майи Лавринович — М.: Новое литературное обозрение, 2007. — 592 с. — ISBN 5-86793-506-X.