Перейти до вмісту

Ізраел

Едітовати одказы
Матеріал з Вікіпедія
Ізраельскый штат
מְדִינַת יִשְׂרָאֵל
دولة إسرائيل
Гімна: Гатіква
гебр. התקווה
Location of Ізраел
Головне містоЄрусалим (векшына штатів признавать головным містом Тел Авів)
31°47′N 35°13′E / 31.783°N 35.217°E / 31.783; 35.217
Найвекшы міста Єрусалим
Урядный язык гебрейскый, арабскый (до року 2018)
Влада парламентна републіка
Теріторія
 -  вєдно 22,072 / 20,770 км2 (152)
8,522 / 8,019 sq mi 
 -  вода (%) 2.1
Популація
 -  шацованя 2022 9,449,000 
 -  густота 412/км2 (18)
1067,1/sq mi
Валута ₪ (NIS)
Часова зона IST (UTC+2)
 -  лїтнїй час IDT (UTC+3)
Сторона движения направо
Інтернет-домен .il
Телефонный код 972

Ізраéл (гебр. יִשְׂרָאֵל Yīsrāʾēl [jisʁaˈʔel], араб. إِسْرَائِيل ʾIsrāʾīl), офіціално Ізраéльскый штат (гебр. מְדִינַת יִשְׂרָאֵל Medīnat Yīsrāʾēl [mediˈnat jisʁaˈʔel], араб. دَوْلَة إِسْرَائِيل Dawlat Isrāʾīl) — штат на Близкім выходї, в югозападнїй Азії, котрый ся находить на юговыходнім побережі Середоземного моря. Ізраел быв вытвореный на теріторії Ізраельской землї, народного дому і отцюзнины жыдівского люду. Штат выголосив свою незалежность 14. мая 1948 (5. іяру 5708).[1]

Ізраел гранічіть з Середоземным морем і Еґіптом на западї, з Червеным морем на югу, з Йорданіёв на выходї, з Сіріёв на северовыходї і з Лібаноном на северї.[2] Меджі Ізраелом і Еґіптом, вздовж побережі Середоземного моря, ся находить пасмо Ґазы, котре контролює Гамас[en].[3] В централній горьскій области і долинї меджі Ізраелом і Йорданіёв ся находить теріторія Юдея і Самарія, котры Ізраел тримать під войновов окупаціёв, причім части Юдеї і Самарії часточно контролює Палестиньска самосправа, котра гранічіть практічно зо вшыткых боків ізраельскых теріторій, як тыж в близкости гранічіть з Йорданіёв.[4] Розлога штату є 22 072 км² (в тім чіслї выходного Єрусалима і Ґоланьскых высот, над котрыма выголосила суверенность, без теріторій Западного берегу Йордану і зона Ґазы).[5] Чісло єй обывателїв в роцї 2024 быв подля даных Централного штатістічного уряду 9,9 міліона.[6] З демоґрафічного погляду є векшына Ізраелчанів жыдівского походжіня (73,2 %), але жыють ту тыж чіслена арабска меншына (приближно 21,1 %, з котрых векшына суть мусулмане) і іншы меншыновы ґрупы (5,7%).[7]

В 19. сторочі дішло меджі европскыма Жыдами ку народному пробуджіню, котры вели к вытворїню сіоністьского руху і волн іміґрації до Ізраельской землї.[8] В роцї 1917, почас Першой світовой войны, Брітаньска імперія здобыла Ізраельску землю од Османів і была выдана Балфурова декларація.[9] Почас брітаньского мандату тырвалы довготырваючі бої меджі жыдовсков комунітов і Арабами в Ізраелї к тому, же Велика Брітанія поступила вопрос мандату в Палестинї Орґанізації споєных народів, котра в роцї 1947 пораїла, жебы быв Ізраел роздїленый на два штаты, жыдівскый і арабскый.[10] Жыдівска аґентура тот план прияла, але арабске веджіня ёго неприяла; воєньскый конфлікт, котрый меджі сторонами выникнув, переріс до войны за незалежность, почас котрой было выголошене вытворїня Ізраельского штату.[11] На конець войны і по заключіню догод о примірїню Ізраел контролёвав векшыну колишнёй мандатной теріторії, котра была в планї роздїлїня придїлена жыдівскім штату.[12] Юдею і Самарію і пасмо Ґазы окуповала Йорданія, респ. Арабскый штат не быв вытвореный і стотісяч арабскых Палестинчанів втїкли або были выгнаны зо своїх домів в рамцї Накбы.[13] Єдночасно до Ізраела ся переселяли стотісяч жыдівскых утеченцїв з арабскых штатів.[14]

В роцї 1967 почас шістьденной войны Ізраел окуповав Юдею і Самарію, пасмо Ґазы, Сінайскый полоостров і Ґоланьскы высоты.[15] Окрем Сіная, котрый Ізраел вернув Еґіпту в рамцї міровой догоды меджі нима, і зона Ґазы, з котрого ся єдносторонно выйшов в роцї 2005, Ізраел надале контролёвав остатны теріторії.[16] Штатны законы ся в повній мірї пошырили на выходный Єрусалим і Ґоланьскы высоты і часточно на Юдею і Самарію.[17] По догодах з Осла здобыла Палестиньска самосправа часточну автономію на приближно 40% теріторій Юдеї і Самарії і в минулости ай на векшынї теріторії пасмы Ґазы.[18] Снагы о вырішїню ізраельско-палестиньского конфлікту не привели ку конечной міровой догодї; меджі Ізраелом і арабскыма штатами были підписаны далшы міровы і нормалізачны догоды.[19]

Подля уставы є Ізраел “жыдівскый і демократічный штат”.[20] Ізраел є репрезентатівнов демокраціёв з парламентнов сістемов, односным репрезентатівным і общім волебным правом.[21] Головов екзекутівы є премєр і законодарнов владов є Кнесет.[20] Подля Ізраельского законодарства є головным містом Ізраела Єрусалим.[22] Многы штаты мають варункы проти штатуту Єрусалима як головного міста Ізраела,[23] і зато векшына загранічных амбасадів в Ізраелї ся находять в данім блоку, переважно в Тел Авіві[en], економічнім і технолоґічнім центрї штату.[24] Урядным языком є гебрейскый; до року 2018 быв урядным языком тыж арабскый, котрый по року 2018 здобыв особливе поставлїня.[25]

Ізраел є розвитым штатом і членом Орґанізації про господарьску сполупрацу і розвой (OECD).[26] Подля номіналного грубого домашнёго продукту економіка штату в роцї 2025 є на 26. містї на світї,[27] што єй робить меджі найрозвинутїшых і найсучаснїшых на світї.[28] Подля номіналного грубого домашнёго продукту економіка штату в роцї 2025 є на 26. містї на світї,[29] Ізраел має кваліфіковану працовну силу і подля подїлу обывателїв з докторатом є єднов з найшколованїшых штатів на світї.[30] Жывотный уровень в Ізраелї є найвысшым на Близкім выходї і в індексї людьского розвоя ОСН ся находить на 19. містї.[31] Середня довжка жывота в Ізраелї є єдна з найвысшых на світї.[30]

Адміністратівне дїлїня

[едітовати | едітовати жрідло]

Теріторія Ізраела є роздїлена на 6 окресів (махоз), 15 підокресів (нафа) і 50 природных областей.

Окрес Плоха, км² Обывательство, люде (2005) Головне місто
Єрусалим (Єрушала́їм)  652 851 400 Єрусалим
Тел Авів 171 1 190 000 Тель Авів
Южный (Даро́м) 14 231 1 002 400 Бер Шева
Северный (Цафо́н) 3 324 1 185 400 Назарет
Централный (Мерка́з) 1 276 1 649 800 Рамла
Гайфа ('Гейфа́) 863 858 000 Гайфа
Юдея і Самарія (Єгуда́ веШомро́н) (під контролёв Палестины) 5878 285 000 Аріел

Референції

[едітовати | едітовати жрідло]
  1. ↑ Israel (по en). https://www.britannica.com/place/Israel. [перевірено 2025-06-19]. 
  2. ↑ Israel (по en). https://www.britannica.com/place/Israel. [перевірено 2025-06-19]. 
  3. ↑ What Is Hamas? (по en). https://www.cfr.org/backgrounder/what-hamas. [перевірено 2025-06-19]. 
  4. ↑ History of the Question of Palestine (по en). https://www.un.org/unispal/history/. [перевірено 2025-06-19]. 
  5. ↑ Israel in Figures 2024 (по en). https://www.cbs.gov.il/en/publications/Pages/2024/Israel-in-Figures-2024.aspx. [перевірено 2025-06-19]. 
  6. ↑ Population of Israel on the Eve of 2024 (по en). https://www.cbs.gov.il/en/mediarelease/Pages/2024/Population-of-Israel-on-the-Eve-of-2024.aspx. [перевірено 2025-06-19]. 
  7. ↑ Israel in Figures 2024 (по en). https://www.cbs.gov.il/en/publications/Pages/2024/Israel-in-Figures-2024.aspx. [перевірено 2025-06-19]. 
  8. ↑ Zionism (по en). https://www.britannica.com/topic/Zionism. [перевірено 2025-06-19]. 
  9. ↑ Balfour Declaration (по en). https://www.britannica.com/event/Balfour-Declaration. [перевірено 2025-06-19]. 
  10. ↑ History of the United Nations: 1941–1950 (по en). https://www.un.org/en/about-us/history-of-the-un/1941-1950. [перевірено 2025-06-19]. 
  11. ↑ Creation of Israel, 1948 (по en). https://history.state.gov/milestones/1945-1952/creation-israel. [перевірено 2025-06-19]. 
  12. ↑ Ovendale, Ritchie (2004). The Origins of the Arab-Israeli Wars. Routledge. pp. 118–120. ISBN 978-0582823204. 
  13. ↑ Nakba (по en). https://www.britannica.com/topic/Nakba. [перевірено 2025-06-19]. 
  14. ↑ Jewish Refugees from Arab Countries (по en). https://www.jewishvirtuallibrary.org/jewish-refugees-from-arab-countries. [перевірено 2025-06-19]. 
  15. ↑ Six-Day War (по en). https://www.britannica.com/event/Six-Day-War. [перевірено 2025-06-19]. 
  16. ↑ Israeli-Palestinian Conflict (по en). https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/israeli-palestinian-conflict. [перевірено 2025-06-19]. 
  17. ↑ History of the Question of Palestine (по en). https://www.un.org/unispal/history/. [перевірено 2025-06-19]. 
  18. ↑ Ovendale, Ritchie (2004). The Origins of the Arab-Israeli Wars. Routledge. pp. 208–210. ISBN 978-0582823204. 
  19. ↑ Israeli-Palestinian Conflict Timeline (по en). https://education.cfr.org/learn/reading/israeli-palestinian-conflict-timeline. [перевірено 2025-06-19]. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Israel - Government and society (по en). https://www.britannica.com/place/Israel/Government-and-society. [перевірено 2025-06-19]. 
  21. ↑ 2022 Country Reports on Human Rights Practices: Israel, West Bank, and Gaza (по en). https://www.state.gov/reports/2022-country-reports-on-human-rights-practices/israel-west-bank-and-gaza/. [перевірено 2025-06-19]. 
  22. ↑ Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel (1980) (по en). https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-204714/. [перевірено 2025-06-19]. 
  23. ↑ Векшына меджінародного сполоченства непризнавать Єрусалим як головне місто Ізраела. Споєны штаты, Ґватемала, Гондурас і Науру узнали Єрусалим за головне місто Ізраела; Австралія, Росія і Чеська републіка узнали Западный Єрусалим за головне місто Ізраела
  24. ↑ 2022 Country Reports on Human Rights Practices: Israel, West Bank, and Gaza (по en). https://www.state.gov/reports/2022-country-reports-on-human-rights-practices/israel-west-bank-and-gaza/. [перевірено 2025-06-19]. 
  25. ↑ "Зачем в Израиле принят закон о национальном еврейском государстве". BBC News Русская служба (in російська). Archived from the original on 21 липня 2018. Retrieved 2025-06-19. {{cite news}}: Check date values in: |archive-date= (help)
  26. ↑ Israel (по en). https://www.oecd.org/israel/. [перевірено 2025-06-19]. 
  27. ↑ [www.worldometers.info GDP by Country] (по en). www.worldometers.info. [перевірено 2025-06-19]. 
  28. ↑ IMF report April Israel (по en). https://www.imf.org/external/datamapper/. [перевірено 2025-06-19]. 
  29. ↑ GDP by Country (по en). https://www.worldometers.info/gdp/gdp-by-country/. [перевірено 2025-06-19]. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Israel - OECD Better Life Index (по en). https://www.oecdbetterlifeindex.org/countries/israel/. [перевірено 2025-06-19]. 
  31. ↑ Human Development Index (по en). https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI. [перевірено 2025-06-19]. 

Тота статя є затля „Стыржень“. Поможте Вікіпедії так, же єй доповните і росшырите.

Обтримане з "https://rue.wikipedia.org/w/index.php?title=Ізраел&oldid=158665"